Jan Matejko – Konstytucja 3 Maja 1791 

3 maja 1791r. Sejm Czteroletni (1788 – 1791) obradujący w Sali Senatorskiej na Zamku Królewskim w Warszawie przyjął przez aklamację Ustawę Rządową, zwaną Konstytucją 3 maja. Była pierwszą polską konstytucją, pierwszą w Europie a drugą na świecie po amerykańskiej (1787r.), ustawą regulującą organizację władz państwowych, prawa i obowiązki obywateli. Jej głównymi twórcami byli król Stanisław August Poniatowski, ks. Hugo Kołłątaj, Stanisław Małachowski i Ignacy Potocki. Król zaprzysiągł konstytucję na ręce krakowskiego biskupa Feliksa Turskiego oświadczając „Przysięgałem Bogu, żałować tego nie będę.” Powtórne zaprzysiężenie konstytucji nastąpiło w kolegiacie św. Jana. Z dniem 5 maja 1791r. Ustawa Rządowa stała się prawnie obowiązującym aktem.

„Konstytucja 3 Maja

Ustawa Rządowa z 3 maja 1791r.

PREAMBUŁA

W imię Boga, w Trójcy Świętej jedynego. Stanisław August z Bożej łaski i woli Narodu Król Polski, Wielki Książę Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Żmudzki, Kijowski, Wołyński, Podolski, Podlaski, Inflancki, Smoleński, Siewierski i Czernichowski, wraz ze Stanami Skonfederowanymi, w liczbie podwójnej naród reprezentującymi. Uznając, iż los nas wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia konstytucji narodowej jedynie zawisł, długim doświadczeniem poznawszy zadawnione rządu naszego wady , a chcący korzystać     z pory, w jakiej się Europa znajduje i z tej dogorywającej chwili, która nas samym sobie wróciła, wolni od hańbiących obcej przemocy nakazów, ceniąc drożej nad życie, nad szczęśliwość osobistą, egzystencję polityczną, niepodległość zewnętrza i wolność wewnętrzną narodu, którego los w ręce nasze jest powierzony, chcąc oraz na błogosławieństwo, na wdzięczność współczesnych i przyszłych pokoleń zasłużyć, mimo przeszkód, które w nas namiętności sprawować mogą dla dobra powszechnego, dla ugruntowania wolności, dla ocalenia Ojczyzny naszej i jej granic z największą stałością ducha, niniejszą konstytucję uchwalamy i i; tę całkowicie za świętą, za niewzruszoną deklarujemy, dopóki by naród w czasie prawem przepisanym, wyraźną wolę swoją nie uznał potrzeby odmienienia w niej jakiego artykułu. Do której to konstytucji dalsze ustawy sejmu teraźniejszego we wszystkim stosować się mają.

I. RELIGIA PANUJĄCA

Religią narodową panującą jest i będzie wiara święta rzymska katolicka ze wszystkimi jej prawami; przejście od wiary panującej do jakiegokolwiek wyznania jest zabronione pod karami apostazji. Że zaś taż sama wiara święta przykazuje nam kochać bliźnich naszych, przeto wszystkim ludziom jakiegokolwiek bądź wyznania, pokój w wierze i opiekę rządową winniśmy i dlatego wszelkich obrządków i religii wolność w krajach polskich, podług ustaw krajowych warujemy.”

Upamiętnieniem uchwalenia konstytucji miał być kościół „najwyższej Opatrzności poświęcony”.

W 1791r. Konstytucja miała 14 wydań w tym w języku angielskim, francuskim i niemieckim. Była ostatnią próbą zreformowania i ratowania Rzeczypospolitej przed zagrożeniem ze strony zaborczych sąsiadów.

Wkrótce przy poparciu Rosji część magnaterii zawiązała konfederację targowicką, przejęła rządy w Polsce, unieważniła konstytucję i reformy Sejmu Wielkiego. W 1793 Rosja i Prusy dokonały II rozbioru Polski.